Cyclisch proces: een aanpak voor lerende organisaties

Als je schoolbreed aan de slag wilt met mensenrechteneducatie en burgerschapsvorming, moet je je realiseren dat het gaat om een cyclisch proces. Zo’n aanpak past goed bij scholen die zich tot lerende organisatie ontwikkelen, met een continue verbetercultuur.

Kenmerkend daarvoor zijn aspecten als: een duidelijke structuur en een duidelijk plan; een groep initiatiefrijke mensen; ruimte om te wennen en te experimenteren; aan de slag gaan (niet blijven hangen in plannen), voorbeeldgedrag vertonen, goede samenwerking tussen lagen en doelgericht en cyclisch werken. De directie faciliteert het leren. De onderzoekende, experimentele aanpak die daarbij past, werkt ook heel goed om mensen- en kinderrechten meer op school in te bedden. Je werkt dan in een doorgaand cyclisch proces van ervaren, reflecteren, lessen trekken en uitproberen (zie figuur). Juist het 'rond' maken van het leren ontstaat door de blijvende afwisseling van voornemens en ervaring, en van handelen en duiden. 

Je probeert dan op twee vlakken de scherpte te zoeken. Enerzijds leer je vraagstukken begrijpen door aan den lijve te ervaren en waar te nemen wat er eigenlijk gebeurt. Je gaat concreet aan de slag en neemt vervolgens de tijd om er met het ontwikkelteam van verschillende kanten naar te kijken. Hoe verloopt het, hoe hangen de puzzelstukjes samen, wat is de dynamiek erachter? Anderzijds leer je vraagstukken krachtig hanteren. Door zicht op steeds meer manieren hoe je iets aan kunt pakken, begrip van de werkzame ingrediënten en steeds meer gevoel om zo’n aanpak ook krachtig tot leven te brengen. (Vermaak, 2017) 

Op basis van wat je onderweg meemaakt en ontdekt, kun je pas goed bedenken wat de beste volgende stap is. Je werkt iteratief, met continue analyse, planning en actie door het ontwikkelteam. Je kunt dan steeds inspelen op wat je tegenkomt. Het is dus een weg van vele, kleine stapjes. Van small wins: kleine, zichtbare stappen om vat te krijgen op een complex vraagstuk. Je zoomt dan in, kijkend naar rijke details. Zijn hierin patronen herkenbaar? De small wins kun je dan stapelen tot vernieuwingen ontstaan. Om er echt iets van te maken zal het ontwikkelproces dus meerdere schooljaren duren.  

Je kunt natuurlijk meteen een groots plan opstellen, maar je kunt ook heel concreet meteen aan de slag met kleine interventies en die langzaam aan elkaar knopen en verbinden tot een groter geheel. Dit kun je top-down, of bottom-up laten gebeuren door een aantal ‘voortrekkers’, of juist ruimte geven aan een aantal individuen die het op hun werk- en taakgebied willen toepassen. Al dan niet met minimumeisen en beheersings- of ervaringsdoelstellingen. 

Verder kun je ook aspecten van mensenrechteneducatie verwerken binnen een al bestaand veranderingstraject of een gehanteerde onderwijsinstellingsbrede methode. Formuleer met het team een ontwikkelplan over wat je wilt gaan doen. Besteed ook aandacht aan de randvoorwaarden. Wat hebben jullie nodig om de doelen te behalen? Is scholing of ondersteuning nodig? Of een kijkje bij een andere onderwijsinstelling?