Wat is de taak van de overheid?

De Nederlandse overheid heeft bijna alle mensenrechtenverdragen geratificeerd, waardoor ze in Nederland gelden. Overheden zijn verplicht om ervoor te zorgen dat mensen hun rechten kunnen uitoefenen. De overheid is hiervoor de eerstverantwoordelijke plichtdrager.

De overheid moet ervoor zorgen dat mensen- en kinderrechten overal en voor iedereen in Nederland gegarandeerd worden. Op straat, op school, in de klas en thuis. In de praktijk zijn het natuurlijk mensen die deze overheidstaken uitvoeren. Mensen in dienst van bijvoorbeeld de landelijke overheid, lokale gemeentes, het onderwijs, de zorg en de politie. Zij hebben allen de verantwoordelijkheid om een omgeving en voorwaarden te creëren waarin ieder mens en kind van zijn rechten gebruik kan maken. 

In de afgelopen decennia is er internationaal overeenstemming gegroeid dat overheden met betrekking tot mensenrechten een drievoudige verantwoordelijkheid hebben. Ze moeten namelijk mensen- en kinderrechten respecteren, beschermen en de verplichtingen nakomen. 

1. De overheid moet mensen- en kinderrechten respecteren

De verplichting om mensenrechten te respecteren betekent dat de staat jouw mensenrechten niet mag beperken of zich ermee mag bemoeien. Dit vraagt niet zoveel van de overheid, want zij moet vooral iets nalaten. De overheid mag je geen mening opleggen, geen pijn doen en geen vrijheid ontnemen, tenzij dat strikt nodig is en volgens regels gaat. Voorbeelden: de vrijheid van meningsuiting, de bescherming tegen marteling en slavernij en willekeurige gedwongen huisuitzettingen.

Mensenrechten stellen grenzen aan wat de overheid mag doen. Het recht op vrijheid van persoon betekent bijvoorbeeld dat de overheid je niet zomaar mag arresteren. Het recht op vrijheid van meningsuiting houdt in dat de overheid je niet mag tegenhouden als je wilt zeggen dat je het niet eens bent met een minister. En door het recht op huisvesting mag de overheid je niet zomaar uit je huis zetten.

2. De overheid moet mensen- en kinderrechten beschermen

Mensenrechten vragen ook om acties van de overheid. De verplichting om mensenrechten te beschermen vereist dat de overheid individuen en groepen beschermt tegen mensenrechtenschendingen door anderen, bijvoorbeeld door bedrijven of andere mensen. Bijvoorbeeld: het recht op een eerlijk proces houdt in dat de overheid ervoor moet zorgen dat je toegang tot een advocaat hebt, als je verdacht wordt van een strafbaar feit. Maar denk ook aan regels voor veilige werkplekken of voldoende pauzes of vakantiedagen. Ook moet de overheid geweld tussen mensen tegengaan, zelfs in privésituaties, zoals kindermishandeling. 

3. De overheid moet mensen- en kinderrechten nakomen en verwezenlijken

De verplichting tot het nakomen van mensenrechten vraagt van de overheid dat ze actie moet ondernemen om het genot van fundamentele mensenrechten (zoveel mogelijk) te garanderen. Hiervoor moet ze allerlei maatregelen nemen, zoals zorgen voor noodzakelijke wet- en regelgeving, financiën en juridisch toezicht. Denk aan zorgen voor kwalitatief goed en toegankelijk onderwijs, discriminatie strafbaar stellen en zorgen voor handhaving en ook regulering en handhaving van goede arbeidsomstandigheden. Of ervoor zorgen dat iedereen een dak boven het hoofd heeft, bijvoorbeeld door het stimuleren van de woningmarkt en verstrekken van huursubsidie. 

Veel instellingen houden zich bezig met toezicht op de naleving van mensenrechten. In Nederland zijn dat in elk geval de rechter, de Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en het College voor de Rechten van de Mens. Via de mensenrechtenverdragen zijn er ook internationale toezichtprocedures: comités van onafhankelijke deskundigen onderzoeken hoe de Nederlands overheid zorgt voor naleving van de mensenrechten. 

De comités bestuderen rapportages en behandelen klachten van individuen. Daarna doen ze aanbevelingen aan de overheid. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens is de rechter in rechtszaken waarbij iemand een klacht tegen de overheid heeft ingediend op grond van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het Hof doet uitspraken waaraan de overheid zich moet houden.