Wat heeft mensenrechteneducatie met burgerschap te maken?

Enerzijds vormt kennis over mensenrechten een onderdeel van de burgerschapsopdracht van scholen. Anderzijds sluit mensenrechteneducatie naadloos aan bij de schoolbrede aanpak, waarbij scholen doeltreffend, herkenbaar en samenhangend aan de burgerschapsopdracht moeten werken.

Veel scholen zijn bezig met onderwijs in burgerschap en mensenrechten. Het is wettelijk verplicht en nodig, want Nederlandse leerlingen scoren beduidend minder dan leerlingen in vergelijkbare landen als het gaat om kennis over bijvoorbeeld de democratische samenleving en onderliggende principes. Hetzelfde geldt voor specifieke kennis over mensen- en kinderrechten, een onderdeel van burgerschapsonderwijs. Het vertrekpunt vanuit mensen- en kinderrechten brengt een duidelijke normatieve basis. 

De Wet burgerschapsonderwijs (2023) en het bijbehorende toetsingskader van de Onderwijsinspectie voor het primair en voortgezet onderwijs is gericht op het bevorderen van ‘actief burgerschap en sociale cohesie’. Een goede basis voor burgerschap op school bestaat uit: 

• Onderwijs gericht op het bijbrengen van de basiswaarden van democratie en mensenrechten (democratische rechtsstaat) met aandacht voor verschillende perspectieven en dilemma's. 
• Ruimte voor eigen accenten van scholen afhankelijk van de context van de school (aansluiten bij pedagogische of levensbeschouwelijke visie) en de leerlingen (dorp/stad, homogene omgeving of diversiteit), aansluitend bij die primaire kern van waarden en mensenrechten. 
• Een positief, open en veilig schoolklimaat. 
• Een curriculumbrede benadering (expliciete en langdurige aandacht voor burgerschap). 
• Een samenhangende didactische en pedagogische aanpak. 
• Een ondersteunende schoolomgeving. 

Voor het mbo kun je de vier dimensies zoals in de Wet Educatie Burgerschap (WEB) (2021) omschreven, ook goed koppelen aan de mensen- en kinderrechten. 

1. Politiek-juridische dimensie 

Een van de doelen van de politiek-juridische dimensie is om studenten te motiveren actief deel te nemen aan de maatschappij. Actuele issues zoals duurzaamheid, veiligheid, internationalisering, interculturaliteit en levensbeschouwing zijn hiervan voorbeelden. Studenten zullen hiervoor inzicht moeten krijgen in deze onderwerpen, maar ook in verschillende meningen en opvattingen. Om hiermee om te kunnen gaan, zullen de studenten de basiswaarden van onze samenleving, omgaan met waardendilemma’s, niet alleen moeten kennen, maar ook kunnen hanteren en daarnaar handelen. Deze basiswaarden zijn gevangen in de mensen-en kinderrechten. Leren opkomen hiervoor hoort hier ook bij. 

2. Economische dimensie 

Binnen de economische dimensie is een doel bereidheid en het vermogen een bijdrage te leveren aan het arbeidsproces en aan de arbeidsgemeenschap. Om goed te kunnen functioneren binnen de arbeidsmarkt, en ook binnen het bedrijf, moeten de studenten zich algemeen aanvaarde regels eigen maken, zich daaraan houden en ook hun stem laten gelden, net als binnen de andere domeinen. Ook hier ligt de basis in mensenrechten. Volgens de mensenrechten moeten staten zorgen voor de juiste voorwaarden om te kunnen werken. Van het mogelijk maken van beroepsopleidingen tot het voorzien in eerlijke beloning. 

3. Sociaal-maatschappelijke dimensie 

De sociaal-maatschappelijke dimensie heeft tot doel de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de gemeenschap te vergroten en te zorgen dat de studenten hier een actieve bijdrage aan leveren. Culturele verscheidenheid, grondrechten en plichten in Nederland, ethisch en integer handelen zijn hier onderdeel van. Aandacht voor mensen- en kinderrechten is hierbij een voorwaarde. 

4. Dimensie vitaal burgerschap 

Ook bij de dimensie vitaal burgerschap vinden we de basis in de mensen- en kinderrechten. Zorgen voor jezelf en anderen, je bewust zijn van jezelf en seksualiteit en daarin ook anderen te laten zijn wie ze zijn, zijn doelen die aansluiten op de rechten voor de mens. 

Kritisch denken 

Naast de vier dimensies is ook binnen de WEB aandacht nodig voor kritisch denken. Het kwalificatie-onderdeel loopbaan en burgerschap bereidt studenten voor op participatie in de maatschappij. In dat kader is het van belang dat studenten kritische denkvaardigheden ontwikkelen. Hieronder verstaan we dat de studenten: 

• informatie(bronnen) op waarde weten te schatten; 
• daarbij het onderscheid kunnen maken tussen argumenten, beweringen, feiten en aannames;
• het perspectief van anderen kunnen innemen; en kunnen nadenken over hoe eigen opvattingen, beslissingen en handelingen tot stand komen. 

Dit zijn allemaal aspecten die rondom de uitoefening van mensen- en kinderrechten van groot belang zijn.