Wat zijn de vijf belangrijke kenmerken van mensenrechten?

Mensenrechten gelden voor iedereen, overal: ze zijn universeel en niemand kan ze van je afpakken. Mensenrechten beschermen wat je nodig hebt voor een vrij en waardig leven. Ze zijn allemaal even belangrijk, vormen een geheel en hangen nauw met elkaar samen.

Je kunt mensenrechten vinden in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en ook in internationale verdragen, in wetgeving van de Europese Unie en in grondwetten van staten. Mensenrechten worden daarom ook wel grondrechten of fundamentele rechten genoemd. Elke overheid is ertoe verplicht om deze rechten altijd te garanderen. Ondertussen zijn er meer dan 90 mensenrechten vastgelegd in verschillende verdragen, waaronder het VN-Kinderrechtenverdrag. Kinderrechten zijn ook mensenrechten.

Er zijn vijf belangrijke kenmerken van mensenrechten. Mensenrechten zijn:

• Universeel
• Méér dan alleen basisbehoeften
• Onvervreemdbaar
• Ondeelbaar
• Met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk

1. Mensenrechten zijn universeel

Mensenrechten gaan uit van de menselijke waardigheid en de gelijkwaardigheid van iedereen. Ze zijn door heel veel landen op de wereld geaccepteerd en vastgelegd in nationale wetgeving. Ook al worden ze niet wereldwijd nageleefd, toch noemen we ze universeel. Staten doen vaak hun best om te voorkomen dat eventuele misstanden bekend worden. Daarom is het goed om dergelijke overheden aan te spreken op hun daden. In eigen land maar ook bijvoorbeeld binnen de Verenigde Naties. Ook gelden ze voor alle mensen, ongeacht je leeftijd, je afkomst, je geslacht, je religie of levensovertuiging, je huidskleur of de taal die je spreekt.  

2. Mensenrechten zijn méér dan alleen basisbehoeften

Mensenrechten leggen vast wat ieder mens nodig heeft om een menswaardig leven te leiden en zichzelf te kunnen ontwikkelen. Ze gaan dus over méér dan de basisbehoeften om te overleven. Het gaat niet alleen om het recht op water en een dak boven je hoofd, maar ook om het recht op onderwijs en het algemeen kiesrecht. Dat maakt mensen- en kinderrechten overal relevant, ook in onze samenleving. Bovendien spreken ze iedereen aan op het nakomen van de rechten, in plaats van dat het een zaak van liefdadigheid is. 

3. Mensenrechten zijn onvervreemdbaar

Je kunt mensenrechten niet van iemand afnemen. Zoals in artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten de Mens staat: ‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren.’ In de praktijk worden niet alle rechten voor iedereen nageleefd en heerst soms het recht van de sterkste, de machtigste. Sommige personen kunnen met mensenrechtenschendingen wegkomen, als ze dat willen. Je kunt daarbij zuchtend je schouders ophalen: dat veranderen we toch niet. Maar juist dan kun je het morele appel van mensen- en kinderrechten gebruiken om te pleiten voor naleving van mensenrechten voor iedereen. Ver weg en dichtbij.

4. Mensenrechten zijn ondeelbaar

Alle rechten zijn even belangrijk: ze komen in één pakket, zonder onderlinge rangorde. Mensenrechten zijn dus geen vergaarbak waaruit je selectief kunt shoppen. Ze zijn allemaal nodig voor een waardig leven en een zo goed mogelijke ontplooiing. Ook al zijn ze misschien niet allemaal relevant in jouw leven, dan zijn ze dat wel voor een ander of op een ander moment. 

5. Mensenrechten zijn met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk

Of je van een recht gebruik kunt maken is vaak geheel of gedeeltelijk afhankelijk van de naleving van andere rechten. Het realiseren van het recht op onderwijs kan bijvoorbeeld afhangen van de naleving van het recht op onderwijs van de leraren (goede opleiding), maar ook van non-discriminatie en gelijke kansen en het recht op veiligheid, huisvesting en een behoorlijke levensstandaard. Om voor je rechten op te komen, kunnen nodig zijn: mensenrechteneducatie, het recht op onderwijs, het recht op vrije meningsuiting, vrijheid van vereniging, demonstratievrijheid en toegang tot het recht. Voor het uitoefenen van het kiesrecht is vrije meningsuiting belangrijk en ook het recht op informatie.