Hoe zorg ik ervoor dat iedereen mee wil en mee kan doen?

Wil de school een (h)echte schoolgemeenschap vormen en de onderlinge banden versterken? Dan is het belangrijk om sterke betrokkenheid bij en participatie van alle leden van de gemeenschap in de school te realiseren. Je betrekt dus iedereen: leerlingen, leraren, schoolleiders en ouders/verzorgers.

Participatie is een actief proces: het is doel- en veranderingsgericht. De deelnemers hebben contact, zijn in dialoog met elkaar. Participatie versterkt een open pedagogisch klimaat en vertrouwen in elkaar en in de school. Hierbij is het enerzijds van belang dat de school actief de ruimte biedt aan leerlingen, schoolpersoneel en ouders/verzorgers om te participeren, en anderzijds ook respecteert dat deze soms het initiatief nemen om te participeren. 

Dit vraagt soms een omslag van denken en spreken voor en over elkaar naar samen denken en spreken met elkaar. Dan ontstaat mede-eigenaarschap en een gevoel van samen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het leren en leven binnen de schoolgemeenschap. Een mooi voorbeeld van samen leren binnen een school zijn leergemeenschappen.

Waarom is participatie belangrijk? 

Vanuit ontwikkelingsperspectief kunnen we participatie beschouwen als een essentiële voorwaarde voor de ontwikkeling van zelfvertrouwen, zelfrespect, een actieve houding en sociale verantwoordelijkheid van leerlingen. Door de mogelijkheid te bieden samen met anderen al pratend tot eigen stellingnames te komen, draagt participatie bij aan de morele, emotionele en sociale ontwikkeling. Het draagt ook bij aan gemeenschapsvorming, doordat het de leerlingen vertrouwd maakt met het leven in een groter verband. Daarmee is het tevens een essentiële component van burgerschapsvorming en mensenrechtenrechteneducatie. En uiteraard een specifiek recht in het kinderrechtenverdrag. 

Participatie is echter niet alleen belangrijk voor leerlingen, maar ook voor het schoolpersoneel – zowel onderwijzend en ondersteunend – en voor ouders/verzorgers. Dit is niet alleen een mensenrecht op zich, maar ook een middel om samen constructief aan een positief leer- en werkklimaat en een veilige, inclusieve schoolomgeving te werken. 

Hoe geef ik participatie vorm? 

Participatie kent verschillende niveaus. Met het informeren en raadplegen stimuleer je betrokkenheid, maar dan is er nog geen sprake van participatie. Verdergaand is het mogen meedenken en meebeslissen. Mensen oefenen dan met het zich inzetten en zich verantwoordelijk voelen voor zichzelf en elkaar en de school als gemeenschap. Hoe meer invloed mensen krijgen, des te meer deze zich eigenaar voelen van het betreffende onderwerp. Dan spreek je over participatie. Het vraagt loslaten of ‘anders vasthouden’ van de betrokken volwassenen en schoolleiding.  

Om mee te kunnen en willen praten zijn, moeten leerlingen en anderen op school wel geloven en voelen dat ze hun mening mogen en kunnen geven zonder negatieve gevolgen. Met andere woorden dat hun vrijheid van meningsuiting daadwerkelijk gerespecteerd wordt en het klimaat veilig genoeg is.